Sughé al palon y fà sport - ćiudí pa ?Dlungia i fins che ún bele recordè in cürt, á l'sport y purchël inće nosta sozieté, ćiamò cotan d'atri ideai. Al suzed gunot che chësc ne ti vëgnes nia recunesciù al sport. Urun purchël fà n pêr deriflesciuns sön chisc argomënć, punsan che al pudess inće ester interessant pur chi che ne se dá nia jö ativamënter cul sport.
Düc sa che l' sport é incö n fenomenn sozial; al fej pert de nosta cultura. Can che na sozieté sportiva ó ti fá cunësce l' sport a n jonn, éle da punsé sura avisa ći che an ó arjunje: al n'é nia ma n meso pur ciafe na maiú forza y ester plö strech de n ater - al é val' de plö. L' sport é n tru pur imparé da respeté y se cunfrunte y, sce al ó ester, incé pur se daidé. Se musuré un cun l'ater ne dess nai avëi l'fin de cherié l'agresivité, mobëgn chël de imparé da se controlé instësc y se respeté. Tla "Cherta Olimpica" dl Comitat Olimpich Internazional stal scrit: "Eduché cul sport i jogn te n spirit de na miú comprenjiun y de amizizia pur contribuí insciö a costruí n monn che se vëgn tla pês". Dal sport se vëgnel tröc insegnamënc tlers y scëmpli. Cul sport imparunse da lauré, da se sacrifiché y da patí; an impara che la presunziun é l'nemich dl suzes, an impara da davagné y da perde, an impara che nia ne vá purdü sce an crëi te chël che an fej. L'sport é purchël sënz'ater na scola pur la vita; pur udëi ite chësc bastel confronté l'sport cun d'atri fenomenns soziai: - Sport y sozialité: al fej madurí la sozialité y tëgn dalunc l'isolamënt; al alza i valurs formatifs y aumënta les dotaziuns dla natüra.
- Sport y espresciun: l'espresciun ó di ciafé na sodesfaziun daíte pur ći che an fej fisicamënter y na realisaziun psicologica pur pudëi dí: "Iö sun bun de fa chësc".
- Sport y creativité: a livel creatif y emotif é l'sport üna de chëles püćea ativitês ulá che an á tröpa liberté y ulá che an pó ti sciampé ala realté programada danfora.#
- Sport y liberté: l'sport é inće n tru pur se deslié dales imposiziuns y dales frustraziuns dla vita da vigni dé.
- Sport y violënza: l'sport é la negaziun dla violënza y suradüt na scola pur insigné l'respet. Propi les ativitês sportives plö düres é gunot adatades, pur ti insigné ai praticanć la lealté y l'respet.
- Sport y sanité: an dess fá sport nia ma pur ester plö sagns, mo suradüt pur avëi n'educaziun da vire damí can che an lascia l'sport agonistich pur fá inant a n livel plö bas.
- Sport y droga: l'sport ti dá ai jogn l'ocajiun pur sté adüm te na maniera sana che tëgn dalunc l'prigo dla droga.
- Sport y ecologia: tl sport imparun da respete düt: l'aversar, les regoles, l'ciamp ulá che an süga, les costruziuns che toca lapró y la natüra.
- Sport y politica: l'sport tira jö les divijiuns politiches religiose, economiches y raziale; la jënt rüva adüm, se toca la man y se desmëntia les desfarënzes.
- Sport y divertimënt: la motivaziun plö importanta can che an ó imparé é l'divertimën, l'plajëi de sughé y l'fin devënta chël de imparé damí pur se devertí deplö.
- Sport y jüch: "Ubi sozietas, ibi ludus"... Pur l'müt é l'jüch la vita, pur la gran jënt él na bela cosa che dess ester na coreziun dla vita. Sughé é n bujëgn primar dla porsona. N jonn ti agn dl svilup é sënza l'jüch ma na mesa porsona, daverta al isolamënt y al nervosism. L'jonn süga ćiudí che al se devertësc, ćiudí che al n'á degun fin particolarsce nia chël de se devertí, ćiudí che al l'fej debann y cun tröpa naturalité te süa esecuziun.
- Sport y maturité: l'sport se damana tëmp y sforza insciö la porsona da se partí sö bun sò tëmp. An devënta purchël plö madüs. L'sport sforza l'jonn da se tó sö zertes responsabilitês.
- Sport y scola: an ne adora dessigü nia les statistiches pur desmustrè che l'jonn é miú te scola intratan la sajun agonistica.
Da chëstes cunscideraziuns pudunse udëi ite l'importanza dl sport. An mëss sambëgn lascè dapert les espresciuns negatives sciöche l'esaperaziun dl agonism, la strumentalisaziun y i.i. y tó sö l'sport cun la dërta mentalité. |